İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG); İşyerlerinde işin yürütülmesi ile oluşan tehlikelerden, sağlığa zarar verebilecek şartlardan korunmak için yapılan bilimsel çalışmalardır. Bu çalışmalar, çalışanlar ile işletmenin ve üretimin güvenliğini, yani çalışanı ve çevresinin korunmasını temel alan önlemlerdir. Türkiye özellikle son 10 yılda, ulusal İSG sistemini risk önleme ve değerlendirme açısından uluslararası standartlara uyumlu hale getirme sürecindedir. Bu dönemde Türkiye, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nün 155 sayılı “İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi”ni ve 161 sayılı “İş Sağlığı Hizmetleri Sözleşmesi”ni (2005) kabul etmiş ve 6331 sayılı “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu”nu (2012) çıkarmıştır. Genel anlamda tüm sektörleri içeren 6331 sayılı kanun, koruma-önlemeye öncelik vermekte ve Türkiye’deki İSG koşullarının tüm çalışanlar için sürekli iyileştirilmesini amaçlamaktadır. Bu kanunun gereği olarak bir dizi İSG yönetmeliği çıkarılmıştır. Bu kanun ve yönetmeliklerde çalışanlara verilecek İSG temel eğitimlerinin usul ve esasları ile konu başlıkları belirlenmiştir.

Temel İSG Eğitimi konu başlıkları belirli olmakla birlikte tüm konuların bir arada ve güncel kaynaklara dayanan toplu bir kaynak kitabın bulunmadığı, saha çalışanları ve diğer İSG ilgilileri tarafından ifade edilmektedir. İSG eğitimlerinde, uygulamalarında ve denetimi ile yasal süreçlerine bilirkişilik yapan elemanlardan oluşan bir profesyonel ekibin böyle bir kitabı yazması gerektiğinden hareketle kitabımız hazırlanmıştır. Kitabımızın oluşturulmasında, uzun süredir İSG konusunda eğitim ve araştırmaları olan hekimler, mühendisler, fizik, hukuk ve iş teftiş müfettişi gibi alanında uzman arkadaşlarımız görev almıştır. Güncel hemen tüm kaynakların kullanıldığı kitabımızın, İSG alanında çalışan işyeri hekimlerimize, iş güvenliği uzmanlarımıza, diğer sağlık personelimize ve İSG eğitmeni tüm meslektaşlarımıza yararlı olmasını umuyoruz. Yaşam ve iş koşullarımız ile yasal değişikliler ve İSG alanındaki gelişmeler süreklidir. Bu değişiklikler ve saha eğitmeni-uygulayıcısı İSG profesyonellerinin katkıları ile kitabımızı en geç iki yılda bir yenileyeceğimizi bildirmek isteriz. Kitabımıza bu yönde katkıda bulunacak olan meslektaşlarımızı da ilgili baskımızda sizlerle paylaşacağız. Sizin yorumlarınız ve katkılarınız bizim için çok önemlidir. Lütfen aşağıda belirtilen iletişim yollarından birisi ile bize ulaşınız. Kitabımızın İSG profesyonelleri başta olmak üzere ilgili tüm akademisyen, eğitmen, öğrenci ve çalışanlarımıza yararlı olması dileğiyle saygı ve sevgilerimizi sunuyorum. 

Bölüm 1

İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı-Tarihçesi-İlkeleri

1.1 İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı

1.2 İş Sağlığı ve Güvenliğinde Temel Hukuksal Kavramlar

1.3 İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi

1.4 İş Sağlığı ve Güvenliği İlkeleri

Bölüm 2

İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı

2.1 İş Sağlığı ve Güvenliğinin Hukuki Dayanakları

2.2 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

2.3 Birleşmiş Milletler Ekonomik, Sosyal ve

Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi

2.4 Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı

Bölüm 3

Çalışanların Yasal Hak ve Sorumlulukları

3.1 Çalışan Kavramı

3.2 Çalışanların Yükümlülükleri

3.3 Çalışanların Hakları

Bölüm 4

İşyeri Ortamının Fiziksel Risk Etkenleri

4.1 Termal Konfor

4.2 Aydınlatma

4.3 Gürültü

4.4 Titreşim

4.5. Basınç

4.6. Radyasyon

Bölüm 5

İşyeri Ortamının Kimyasal Risk Etkenleri

5.1 Kimyasalların Sağlık Üzerine Olan Etkileri

5.2 İşyerindeki Kimyasalların Vücuda Giriş Yolları

5.3 KimyasallarIn İnsanlara Etkileri

5.4 Sağlık Sorunlarına Neden Olan Yaygın Kimyasal Gruplar

5.5 Kimyasal Riskler

5.6 İşyeri Çalışma Ortamı

5.7 Depolama

5.8 Atık

5.9 Güvenlik Yönetimi Kontrol Listesi

Bölüm 6

İşyeri Ortamının Biyolojik Risk Etkenleri

6.1 Tanımlar

6.2 Biyolojik Risk Etkenleri

6.3 Mikroorganizmaların Bulaşma Yolları

6.4 Biyolojik Etkenlerin Sağlık Riski Potansiyellerinin Belirleyicileri

6.5 Biyolojik Risk Maruziyetli Sektörler

6.6 Biyolojik Risklerin Değerlendirilmesi

6.7 Biyolojik Risk Etkenlerinden Korunma

6.8 Yasal Düzenlemeler

Bölüm 7

İşyeri Ortamının Ergonomik Risk Etkenleri

7.1 Giriş

7.2 7.2 Ergonominin Prensipleri

7.3 Ergonomik Risk Faktörleri

Bölüm 8

İşyeri Ortamının Psiko-Sosyal Risk Etkenleri

8.1 İşyeri Ortamı Sağlık Risk Faktörleri

8.2 Mesleki Tehlikeler ve Stres 

8.3 İşyeri Stres Faktörleri

8.4 Stres Reaksiyonları 

8.5 Mobbing (Psikolojik Taciz-Bezdirme-Yıldırma)

8.6 Stres Yönetimi

8.7 Stresten Korunma

8.8 Psiko-sosyal Maruziyetin Yüksek Olduğu İş Kolları

Bölüm 9

İşyeri Ortamının Toz Etkenleri

9.1 Giriş 

9.2 Tozun Tanımı, Oluşturduğu Meslek Hastalıkları ve Özellikleri

9.3 Tozların Ölçümü

9.4 Tozlardan Korunma

Bölüm 10

Çalışanlarda Risk Grupları

10.1 Giriş

10.2 Çocuklar

10.3 Kadınlar

10.4 Engelliler

10.5 Yaşlılar

Bölüm 11

Risk Yönetimi ve  Değerlendirmesi

11.1 Giriş

11.2 Tanımlar

11.3 Tehlike ve Risk İlişkisi

11.4 Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi

11.5 Risk Değerlendirmesi

11.6 Risk Değerlendirme Metotları

11.7 Risk Değerlendirmede Dokümantasyon

Bölüm 12

Çalışma Ortamı Gözetimi

12.1 Sorumluluklar 

12.2 Çalışma Ortamı Gözetimi

Bölüm 13

Çalışanların Sağlık Gözetimi

13.1 İşyerinde Sağlık Gözetimi

13.2 İş Sağlığı Gözetimi

13.3 Sağlık Gözetiminde İşverenlerin Hakları ve Yükümlülükleri

13.4 İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Kayıt ve Bildirimi

13.5 Sağlık Gözetiminde Sağlık Biriminin Yükümlülükleri

13.6 İşyeri Hekimi ve Sağlık Gözetimi

13.7 Sağlık Gözetiminde Çalışanların Hakları ve Yükümlülükleri

Bölüm 14

İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu

14.1 Mevzuat

14.2 Eğitim

14.3 İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun Görev ve Yetkileri

14.4 İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun Çalışma Usulleri

14.5 İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun Yükümlülükleri

14.6 Çalışanların Yükümlülükleri

Bölüm 15

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri (İSGB ve OSGB)

15.1 Giriş

15.2 İşverenin Katılım Sağlama ve Bilgilendirme Yükümlülüğü

15.3 İşverenin Sağlık ve Güvenlik Kayıtları ve

Onaylı Deftere İlişkin Yükümlülükleri

15.4 Çalışanların Hak ve Yükümlülükleri

15.5 İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi (İSGB)

15.6 Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB)

15.7 İSGB ve OSGB’de Görev, Yetki ve Sorumluluklar

15.8 Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinin

Başvuruları ve Yetkilendirilmesi

Bölüm 16

Acil Durum Planları

16.1 Giriş

16.2 Acil Durum Tipleri

16.3 Büyük Endüstriyel Kazalar

16.4 İşyerlerinde İş Güvenliği İçin Kullanılan Renkler ve Anlamları

16.5 Tahliye ve Kurtarma

Bölüm 17

İş Kazaları ve Korunma

17.1 Tanımı, Önemi ve Epidemiyolojisi

17.2 İş Kazası Faktörleri (ILO)

17.3 İş kazalarının Oluşumu

17.4 İş Kazalarının Sonuçları

17.5 İş Kazalarından Korunma

17.6 İş Kazası Mevzuatı

Bölüm 18

Meslek Hastalıkları

18.1 Tanımı, Önemi ve Epidemiyolojisi

18.2 Meslek Hastalıklarının Özellikleri

18.3 Meslek Hastalığı Türleri

118.4 Kimyasallarla Oluşan Meslek Hastalıkları

18.5 Tozlara ve Dumanlara Bağlı Meslek Hastalıkları

18.6 Gazlara Bağlı Meslek Hastalıkları

18.7 Metallere Bağlı Meslek Hastalıkları

18.8 Çözücülere Bağlı Meslek Hastalıkları

18.9 Asitler ve Bazlarla Oluşan Meslek Hastalıkları

18.10 Pestisitlere Bağlı Meslek Hastalıkları

18.11 Meslek Hastalıklarında Tanı

18.12 Meslek Hastalıklarında Tedavi

18.13 Meslek Hastalığından Korunma

18.14 İşle İlgili Hastalıklar

18.15 Meslek Hastalığı Mevzuatı

Bölüm 19

Ergonomi

19.1 Giriş

19.2 Ergonomi Çeşitleri

19.3 Ergonominin Amaçları

19.4 Çalışma Şekilleri

19.5 Ergonomik Risk Faktörleri

Bölüm 20

İş Hijyeni

20.1 Tanım

20.2 Amaç ve Yasal Dayanaklar

20.3 İş Hijyeni Temel Kuralları

20.4 Riskleri Kontrol Altına Alma

20.5 Kişisel Hijyen Uygulamaları

Bölüm 21

Yangın ve Korunma

21.1 Yangının Kimyası

21.2 Temel Bilgiler

21.3 Isı Transferi

21.4 Yangın tehlikesinin kaynakları

21.5 Yangın Sonucu Ortaya Çıkabilecek Tehlikeler

21.6 Yangından Korunma

21.7 Yangın Söndürme Teorisi

21.8 Yangına Müdahale Araçları

Bölüm 22

Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği

22.1 Giriş

22.2 Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi

22.3 Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda İSG Riskleri

22.4 Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Aranacak Asgari Gerekler

22.5 Operatör-Bilgisayar Arayüzü

Bölüm 23

Elektrik Riskleri ve Korunma

23.1 Elektrik

23.2 Elektrikli Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği

Bölüm 24

İş Ekipmanların Güvenli Kullanımı

24.1 Giriş

24.2 Tanımlar 

24.3 İş Ekipmanlarında Güvenlik

24.4 Makine koruyucuların özellikleri

24.5 Tüm iş ekipmanlarının kontrol, bakım ve onarım planlanması

24.6 İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve

Güvenlik Şartları Yönetmeliği

Bölüm 25

Kişisel Koruyucu Donanımlar

25.1 Giriş

25.2 Kişisel Koruyucu Donanım Tanımı

25.3 Kişisel Koruyucu Donanım Seçiminde

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

25.4 Kişisel Koruyucu Donanımların Özellikleri

25.5 Kişisel Koruyucu Donanımlarda (CE) Uygunluk İşareti

25.6 Kişisel Koruyucu Donanım Kullanımı

25.7 Kişisel Koruyucu Donanımların Sınıflandırması

25.8 Kişisel Koruyucu Donanım Türleri 

Bölüm 26

Elle Kaldırma ve Taşıma İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği

26.1 Giriş

26.2 Elle Taşıma İşleri ve Bazı Kavramlar

26.3 Yük Kaldırma ve Taşıma Yöntemleri

26.4 Elle Kaldırma ve Taşıma İşlerinden

Kaynaklanabilecek İSG Riskleri

26.5 Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği

Bölüm 27

Sağlık ve Güvenlik İşaretleri

27.1 Giriş

27.2 İşaret Levhaları

27.3 Işıklı İşaretler

27.4 Boru ve Kaplar Üzerindeki İşaretler

27.5 Engeller, Tehlikeli Yerler ve Trafik Yollarının İşaretleri

Bölüm 28

İlk Yardım

28.1 Giriş ve Tanımlar

28.2 İşyerlerinde İlk Yardım Örgütlenmesi

28.3 İlk Yardımcının Özellikleri

28.4 İlk Yardımda Öncelikli Amaçlar

28.5 İlk Yardımda Temel Uygulamalar

28.6 Hasta/Yaralı Değerlendirmesi ve Temel Yaşam Desteği

28.7 Hasta/Kaza Ortamını Değerlendirme

28.8 Travmalar/Yaralanmalar

28.9 Hasta/Yaralı Taşıma Teknikleri

Bölüm 29

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri

29.1 Tanımlar

29.2 TS-EN-ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemi ve

Temel Yönetim Sistemleri

29.3 Çevre Yönetim Sisteminin Kuruluşlarda Geliştirilmesinin Amacı

29.4 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi

29.5 Denetim, Gözden Geçirme ve Performans İzleme

29.6 Dokümantasyon

29.7 OHSAS 18001’den Bazı Temel Tanımlar

Bölüm 30

İş Sağlığına Özel Ölçütler ve Araştırma Yöntemleri

30.1 Giriş ve Tanım

30.2 Epidemiyoloji

30.3 Veri Kaynakları

30.4 Tanımlayıcı Çalışmalar

30.5 Analitik Çalışmalar

Bölüm 31

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinde Denetim

31.1 Giriş

31.2 İş Teftiş Kurulu Başkanlığı

31.3 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönünden Yapılan Teftişler

31.4 Sonuç ve Değerlendirme

Bölüm 32

Güvenlik Kültürü

32.1 Giriş

32.2 İş Sağlığı ve Güvenliğinin Amacı

32.3 İş Güvenliğinin Temel Prensipleri

     32.4 Güvenlik Kültürü