Diyarbekir’in İlk Hususi Gazetesi: Peymân

İnsanoğlu, fıtratı gereği tarihin her devrinde, yaşadığı ve şahit olduğu olay ve

olguları başkalarıyla paylaşmak istemiştir. Merak duygusundan dolayı da başkasının

başına gelen olaylardan dâima haberdar olmak istemiştir. İnsanın bu merak

duygusu zaman içerisinde onun farklı haberleşme yöntemleri bulmasına, kendisini

farklı yollarla ifade etmesine olanak sağlamıştır. Yeri geldiğinde dumanla yeri

geldiğinde gazete ve dergi yolu ile iletişime geçmişlerdir. Günümüzde ise radyo,

televizyon, telefon, internet gibi farklı iletişim yolları aracılığıyla birbirileri ile iletişime

geçmektedirler. Bu çalışmada da bu iletişim yollarından biri olan ve haberleşme

açısından arşivi tutulabilecek ilk araçlardan olan gazetenin bir örneği

araştırılıp ilim dünyasına kazandırılmaya çalışılmıştır. “Peymân” adındaki bu gazetenin

Osmanlı Dönemi Diyarbekir Vilâyeti’nin bilinen ilk özel gazetesi olması

hasebiyle de ayrıca bir öneme sahiptir.

Osmanlı Devleti’nin son yılları ve en çalkantılı dönemi olan II. Meşrûtiyet Dönemi’nde

çıkan bu gazete, Diyarbekir Vilâyeti özelinde Osmanlı ülkesinde yaşanan

siyâsi, iktisadi, askeri ve toplumsal olayları göz önüne sermektedir. Yerel bir

gazete olması sebebiyle daha çok Diyarbekir Vilâyeti’nde yaşananlara yer veren

gazete, her sayının sonunda Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul’da yaşanan

olaylar ve devletin başka devletler ile olan ilişkisi hakkında da haberler vermektedir.

Peyman gazetenin orijinal metinlerinin nerede olduğu bilinmemekle beraber,

Milli Kütüphane ve Diyarbakır Tanıtma Vakfı’ndaki mevcut fotokopilerinden faydalanılarak

bu çalışma elde edilmiştir. Çalışma yapılırken gazetenin eksik sayıları

temin edilememiş, böylece ulaşılan sayılarla yetinilmek zorunda kalınmıştır.

Gazetenin ilk sayısındaki bilgilere baktığımızda her hafta pazartesi günleri basılan

gazetenin imtiyâz sâhibi ve mes’ul müdürünün Mirîkâtibizâde Şükrü olduğu

anlaşılmaktadır.

Peyman gazetesi 36 sayıdan oluşmaktadır. İlk sayısı 15 Haziran 1325 (28 Haziran

1909), son sayısı olan 36 sayı ise 22 Şubat 1325 (7 Mart 1910) tarihlidir. Peymân

Gazetesi’nin 16, 26, 29, 30, 31, 32, 34 numaralı sayıları ise kayıp olduğundan

çalışmaya dâhil edilememiştir. Mevcut sayılar transkript edilmekle birlikte, söz

konusu sayılarda yoğun bir şekilde ele alınan konular eserin girişinde değerlendirilmiştir.

Ayrıca kavram ve ifadeler dipnotlarla desteklenerek metinlerdeki bilgilerden

daha fazla istifade edilmesi amaçlanmıştır. Peymân yazarları genellikle

Osmanlı donanması, İttihad ve Terâkki Cemiyeti’nin faaliyetleri, Osmanlı birlik

ve kardeşliği, II. Abdülhamid Dönemi uygulamaları, aşiretlerin durumu ve ıslahı

gibi pek çok konuda yazılar kaleme almışlardır. Gazetenin yazar kadrosunda

başta Ziya Gökalp olmak üzere Mirikatibizâde Şükrü, Mukâvelât Muharriri Amir

Adil, Pirinçcizâde Feyzi, İttihâd ve Terâkki yöneticisi Yüzbaşı Mazhar gibi birçok

isim ile beraber isim ve imzasını belirtmeden yazan çok sayıda yazar da mevcuttur.

Ziya Gökalp, Tevfîk Sedâd, Hüseyin Vedâd, Mehmed Mehdi, Mehmed Nâ’il

müstear ismiyle yazılar kaleme almıştır.