Türkiye'de Vatandaşlık Okuryazarlığı

ÖNSÖZ

Vatandaşlık çok yönlü bir kavram olarak, bireyin hem hukukî bağlamda devletle

kurduğu yasal ilişkiyi hem de kişinin toplumla kurduğu politik, sosyolojik ve ekonomik

ilişkiler içerisindeki statüsünü ve varlığını göstermektedir. Bireyin kendisini tüm

yönleri ile geliştirebilmesi, yaşadığı çevreyi ve toplumu tanıyabilmesi, karşılaştığı

sorunlara düşünsel ve eylemsel olarak katılabilmesi, toplumda etkin ve yararlı bir

rol oynayabilmesi ve bu amaçla sorumluluk üstlenebilmesi öncelikle öznesi olduğu

devlet ile arasında kurulan hak ve yükümlülüklere dayalı vatandaşlığın anlaşılmasına

bağlıdır. Bu nedenle vatandaşlık hem siyaset alanında hem de akademik

dünyada gittikçe daha fazla önem verilen bir çalışma alanı haline gelmiştir.

Özgürlük, siyasete katılan, protesto eden ve gerekirse hükümeti seçimle düşürebilen

hareketli bir topluma ihtiyaç duyar. Böyle bir toplumun oluşabilmesi bireylerin

vatandaşlık okuryazarlığına sahip olabilmesi ile mümkündür. Bu çalışma,

küreselleşme ve teknolojide yaşanan ilerlemeye paralel olarak bireylerin temel hak

ve özgürlükleri ile yükümlülüklerine dayalı çokkültürlü bir toplum perspektifinde

tanımlanan vatandaşlık anlayışının ve vatandaşlık okuryazarlığının önemini ortaya

koymak ve Türkiye’de yaşayan bireylerin vatandaşlık okuryazarlığını tespit etmeye

yönelik hazırlanmıştır.

Bu kitap, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsüne sunulan Vatandaşlık

Okuryazarlığı: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması isimli doktora tezinin gözden geçirilmesi

ile üretilmiştir. Bu kapsamda öncelikle konunun seçimi, kapsamın oluşturulması

ve tamamlanması sürecinde hiçbir zaman desteğini esirgemeyen, zamanlı

zamansız sorularıma engin tecrübesi ve bilgi birikimi ile içtenlikle yanıt veren, yol

gösteren danışman hocam Prof. Dr. Ahmet KARADAĞ’a müteşekkirim. Ayrıca çalışmanın

başlangıç aşamasından tamamlanıncaya kadar geçen süre içerisinde çeşitli

önerilerle ufkumun genişlemesine katkı sağlayan Prof. Dr. Gökhan TUNCEL’e, Doç.

Dr. Ender AKYOL’a, Doç. Dr. Hayriye ŞENGÜN’e ve Doç. Dr. Tuğba YOLCU’ya teşekkürlerimi

sunarım.

Uzun ve zorlu bir süreç boyunca kendisini ihmal etmeme rağmen her zaman

desteğini hissettiğim sevgili eşim Tuba’ya ve biricik kızım Tuana’ya ne kadar teşekkür

etsem azdır.

GİRİŞ

BÖLÜM 1 VATANDAŞLIK KAVRAMI VE VATANDAŞLIK KURAMLARI

1. Vatandaşlık Kavramı

1.1. Hukukî Bir Kavram Olarak Vatandaşlık

1.2. Siyasî Bir Kimlik Olarak Vatandaşlık

1.3. Haklar ve Görevler Temelinde Vatandaşlık

2. Vatandaşlık Kuramları

2.1. Liberal – Sözleşmeci Vatandaşlık Kuramı

2.2. Toplulukçu (Komüniteryan) Vatandaşlık Kuramı

2.3. Cumhuriyetçi Vatandaşlık Kuramı

2.4. Radikal Demokratik Vatandaşlık Kuramları

2.4.1. Müzakereci (Sorgulayıcı) Demokrasi Modeli

2.4.2. Çekişmeci (Agonistik) Demokrasi Modeli

BÖLÜM 2 VATANDAŞLIĞIN TARİHSEL GELİŞİMİ

1. Batı Dünyasında Vatandaşlığın Gelişimi

1.1. Antik Yunan’da Vatandaşlık: Polis’in Vatandaşları

1.2. Antik Roma’da Vatandaşlık: Polis’ten Kozmopolis’e

1.3. Orta Çağ Dönemi: Erken Modern Vatandaşlığın Beşiği

1.4. Aydınlanma Dönemi: Modern Vatandaşlığın İlk Göstergeleri

1.5. Fransız Devrimi: Modern Vatandaşlığın Doğuşu

2. Türkiye’de Vatandaşlığın Gelişimi

2.1. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi

2.2. Osmanlı’da Yenilik Hareketleri

2.3. Tanzimat Dönemi: Tebaa’dan Vatandaş’a

2.3.1. Tanzimat Fermanı

2.3.2. Islahat Fermanı

2.3.3. Tabiîyet-i Osmaniye Kanunnamesi

2.4. Kanun-i Esasi ve II. Meşrutiyet

2.5. Cumhuriyet Dönemi Vatandaşlık Anlayışı: Ulus Devletin İnşası

2.6. Çok Partili Dönem (1945 – 1960): Restorasyon Projesi

2.7. 27 Mayıs Darbesi ve 1961 Anayasası

2.8. 12 Eylül Darbesi ve 1982 Anayasası

BÖLÜM 3 VATANDAŞLIK OKURYAZARLIĞI

1. Okuryazarlık Kavramı
2. Yeni Bir Okuryazarlık Türü: Vatandaşlık Okuryazarlığı
3. Vatandaşlık Okuryazarlığı İçin Vatandaşlık Eğitimi

BÖLÜM 4 VATANDAŞLIK OKURYAZARLIĞI TÜRKİYE ALAN ARAŞTIRMASI

1. Araştırmanın Yöntemi
2. Araştırmanın Evreni, Kapsamı ve Örneklemi
3. Katılımcıların Demografik Özellikleri
4. Veri Toplama Süreci
5. Araştırma Bulguları

GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

KAYNAKLAR