Muhafazakârlığın Yerel Görünümleri Siirt Örneği

Muhafazakârlık, Avrupa’da kapitalist modernleşme süreci karşısında, bu sürecin

çözdüğü toplumsal, kültürel, siyasi ve dinî tüm yapıların anlam ve sürekliliği adına

gösterilen bir tepkidir. Türkiye’de ise muhafazakârlığın varlığı, modern Türkiye’nin

doğuşuyla ortaya çıkmış ve cumhuriyetin ürettiği bir zeminde siyasal ve felsefi bir

dil olarak berraklaşmıştır. Türkiye’de muhafazakâr düşüncenin belirginleştiği temel

alan Batılılaşma tartışmaları ekseninde ortaya çıkmıştır. Batılılaşma çerçevesinde

yeni bir millî kimlik inşa etme amacıyla gerçekleştirilen inkılaplara yönelik Türk

muhafazakârlığı, bu inkılapların görmezden geldiği toplumsal hassasiyetlerin korunmasını

esas alan ve ilerlemeyi farklı bir kulvardan izleyen bir modernleşme tasavvuruna

sahip olmuştur. Türkiye’de Cumhuriyet ile birlikte inşa edilmeye çalışılan

ulus-devlet inşasının merkezileşmeye, kültürü standartlaştırmaya ve toplumun homojenleştirilmesine

dayanan bir süreç oluşunun Türkiye’de yarattığı gerilimler özellikle

Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde farklı gerilimler ve farklı dirençler

ortaya çıkarmıştır. Bu da Türkiye’de muhafazakârlığın tek boyutta yaşanmadığını,

farklı dinamiklerle ele alınması gerekliliğini göstermiştir. Araştırmanın örnek alanı

olarak belirlenen Siirt ile Türkiye’de muhafazakârlığın belli bir “yere” bağlı olarak irdelenmesi

ve “yerel” olanın sosyolojik bilgisine ulaşılması amaçlanmıştır. Nitel araştırma

yöntemi ve yarı-yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılarak, 36 kişi ile gerçekleştirilen

derinlemesine mülakatlar neticesinde muhafazakârlığın belli bir “yer” e

özgü olarak aldığı farklı biçimsellikler, mekânda yaşayan insanların toplumsal ilişkileri

üzerinden ele alınmıştır. Elde edilen görüşme verileri fenomenolojik araştırma

desenine bağlı kalınarak, betimsel olarak analiz edilmiştir. Görüşmeler neticesinde

dinî, kültürel ve siyasal muhafazakârlığa yönelik yerel farklılıkları serimleyen önemli

temalar ortaya çıkmıştır.

Bu çalışma Muhafazakârlığın Yerel Görünümleri Siirt Örneği başlığı ile Necmettin

Erbakan Üniversitesi Sosyoloji Bölümünde hazırlanmıştır. Çalışmanın bu kıvama

gelerek bir bütünlük kazanmasında pek çok kişinin emeği bulunmaktadır, onlara

teşekkür etmeyi kendime bir borç bilirim. Öncelikle yüksek lisanstan bu yana öğrencisi

olmaktan ve hem yüksek lisans hem de doktora sürecimi beraber yürütmekten

son derece mutluluk duyduğum, bunca yıllık süre içerisinde hoşgörüsüne, engin

fikirlerine ve anlayışına mazhar olduğum saygıdeğer hocam Prof. Dr. Mahmut

Hakkı AKIN’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Yüksek lisanstan bu yana akademik

hayatıma kattığı her bilgi ve değer için kıymetli hocam Prof. Dr. Ahmet KOYUNCU’ya,

değerli hocam Doç. Dr. Uğur ÇAĞLAK’a teşekkürlerimi sunarım.

Çalışmama büyük ilgi göstererek Siirt’i daha iyi tanımamda ve araştırmamın ana

hatlarının çizilmesinde emekleri olan, kıymetli fikir ve görüşlerini benimle paylaşan

saygıdeğer hocalarım Prof. Dr. İhsan Süreyya SIRMA’ya ve Prof. Dr. Yasin AKTAY’a

şükranlarımı sunarım. Öte yandan Siirt Üniversitesi’nde birlikte mesai yaptığım kıymetli

hocalarıma, personelimize, Siirt halkına ve saha çalışmasının gizli kahramanları

olan katılımcılarıma da tüm emek ve içtenlikleri için teşekkür ederim.

Son olarak, anneme ve babama, zorlu sürecimde bana verdikleri sonsuz destek

için ve bugüne kadar bana kattıkları her şey için minnettarım. Eğitim ve akademik

hayatımda sabırla ve inanarak benden desteğini hiçbir zaman esirgemeyen kıymetli

eşim Osman’a ve Siirt’in bize biricik hediyesi olan, O’na daha iyi bir gelecek bırakmak

için çabaladığım sevgili kızım Zeynep Fatıma’ya tüm kalbimle teşekkür ederim.

GIRIŞ

BÖLÜM 1 TÜRKİYE’DE MUHAFAZAKÂRLIĞIN SEYRİ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ

1.1. Türkiye’de Muhafazakârlığın Seyri ve Üzerinde Durduğu Temel Saikler

1.1.1. Türk Muhafazakârlığının Değişim Anlayışı

1.1.2. Türk Muhafazakârlığı ve Batılılaşma Meselesi

1.1.3.Din ve Laiklik Ekseninde Türk Muhafazakârlığı

1.1.4. Dil Devrimi Meselesine Türk Muhafazakârlığının Bakışı

1.1.5. Türk Muhafazakârlığında Gelenek ve Tarih Anlayışı

BÖLÜM 2 TÜRK MODERNLEŞMESI BAĞLAMINDA MUHAFAZAKÂRLIK,

GÜNEYDOĞU VE SIIRT

2.1. Türkiye’de Muhafazakârlığın Türk Modernleşmesiyle İlişkisi

2.2. Kemalizm’in Gelenek Karşıtlığına Karşı Türk Muhafazakârlığı

2.3. Kemalizm’in İlkelerinin Türk Muhafazakârlığı İle İlişkisi

2.4. Türkiye’de Modernleşme-Muhafazakârlık Tartışmalarına Merkez-Çevre İlişkisi

Bağlamında Bir Bakış

2.5. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Cumhuriyet Modernleşmesi Karşısında

Konumu ve Muhafazakâr Direnişi

2.6. Siirt’te Dinî, Siyasi ve Sosyokültürel Hayatın Modernleşme ve Muhafazakârlık

İlişkisi Bağlamında Değerlendirilmesi

2.6.1. Siirt’in Dinî Yapısı ve Medrese Kültürü

2.6.2. Siirt’in Siyasal Yapısı ve Seçim Analizleri

2.6.3. Siirt’in Sosyokültürel Yapısı ve Göç Hareketleri

BÖLÜM 3 ARAŞTIRMA BILGILERI

3.1. Araştırmanın Konusu

3.2. Araştırmanın Amacı

3.3. Araştırmanın Önemi ve Özgünlüğü

3.3.1. Araştırmanın Yöntemi

3.3.2. Araştırmanın Örneklemi

3.3.3. Veri Toplama Araçları

3.3.4. Mülakat Süreci ve Güçlükler

3.3.5. Veri Analizi

BÖLÜM 4 ARAŞTIRMA BULGULARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

4.1. Siirt`te Dini Muhafazakârlık

4.1.1. Dini Muhafazakârlığın Üreticisi ve Sürdürücüsü Olarak Medrese

4.1.1.1. Siirt’te Medrese, Tarikat Bağlılığı “Medreseler İnanç Harcımız”

4.1.1.2. Din Âlimlerine (Seyda, Şeyh, Müderris, Mele vb.) Güven

4.1.1.3. Farklı Medreselere Bağlılık

4.1.1.4. Medreselerin Yaşadıkları Sıkıntılar

4.1.1.5. Medreselerdeki Değişim

4.1.1.6. Medreselere Güven Duymayanlar

4.1.1.7. Yerel Muhafazakârlığın Temsili Kurumu Olarak Medreselerin, Diyanet ve İlahiyat ile Karşılaştırılması

4.1.2. Geleneksel Bir Uygulama: Taziye Kültürü

4.1.2.1. Siirt’te Taziye Kültürü: “Kırmızı Çizgimiz”

4.1.3. İslami Bir Kültür: Vakıf Kültürü ve Muhafazakârlık

4.1.3.1. Siirt’in Hassas Konusu: Vakıf Arazileri: “Vakıf arazisi olan bir yere

arabamı bile park etmem, içinden de yürümem”

4.1.3.2. Siirt’te Vakıflara Yönelik Eleştiriler

4.1.4. Siirt’te Dindarlık ve Muhafazakârlık İlişkisinin Farklı Görünümleri

4.1.4.1. Ramazan Ayında Yeme İçme Mekânlarının Kapalı Oluşu

4.2. Siirt`te Kültürel Muhafazakârlık

4.2.1. Dile Dair Muhafazakâr Reaksiyonlar

4.2.1.1. Siirt Arapçasının Durumu

4.2.1.2. Kürtçenin Durumu ve Yasaklardan Etkilenmesi: “Kendi dilimi

konuşmak, korumak istiyorum diye vatandaşlığımız sorgulandı”

4.2.1.3. Resmî Dile Karşı Tutum ve Anadilin Zayıf Kalması

4.2.1.4. Dayanışma ve Direnişin Simgesi Olarak Anadilin Korunması

4.2.2. Siirt’te Aşiret, Sülale ve Akraba İlişkileri: Süreklilikler ve Çözülmeler

4.2.2.1. Aşiret ve Sülale İlişkilerinde Değişim ve Zayıflama Üzerinden Muhafazakârlık Okuması

4.2.3. Dramatik Yaşamlar: Yerinden Edilmeler, Zorunlu Göçler

4.2.3.1. Batı’ya Doğru Göçün Şehre Etkisi

4.2.3.2. Siirt Araplarının Düşünceleri: “Gelen göçler şehri köyleştirdi”

4.2.3.3. Koçerlere Karşı geliştirilen Kültürel Tepkicilik: “İmkânım olsaydı Onlar gelirken birden şehre almazdım”

4.2.3.4. Öz’ün Muhafaza Edilmesi ve Kent Kültürüne Uyum

4.2.4. Kültürel Muhafazakârlığın Temsili Kurumu: Kadın ve Aile

4.2.4.1. Ailenin Dönüşümü ve Muhafazakâr Düşüncenin Merkezinde Aile

4.2.4.2. Türkiye’de Ailenin Değişimi ve Muhafazakâr Tepkiler

4.2.4.3. Siirt’te Aile Yaşamı

4.2.4.4. Siirt’te Kadının Konumu Üzerinden Muhafazakârlık Okuması

4.2.4.5. Kadının Okuması ve Çalışması Üzerine Tartışmalar

4.2.5. Kadim Geçmişin Simgesi: Gelenekler

4.2.6. Şehrin Dönüştürücü Unsuru Üniversite ve Muhafazakâr Tepkiler

4.2.7. Tillo’nun Dinî ve Toplumsal Mekân Olarak Değeri

4.3. Siirt`te Siyasal Muhafazakârlık

4.3.1. Genel ve Yerel Siyasal Dinamikler Arasında İnce Bir Çizgi

4.3.2. Temsil Sorunu: Muhafazakâr Değerlerin Siyasal Tercihlere Yansıması

4.3.3. Dinin Enstrümantal Gücünün Keşfi: HDP ve Dinî Değerler

4.3.3.1. İslami Bir Argüman: Sivil Cumalar

4.3.4. PKK’nın Dinî, Kültürel ve Toplumsal Değerlere Etkisi

4.3.5. HDP’ye Muhafazakâr Desteğin Yerel Dinamikleri

4.3.6. Siyasal Muhafazakâr Geleneğin Yerel Zeminde Yaşadığı Kırılmalar

4.3.6.1. Kayyum Atamasına Muhafazakâr Tepki

4.3.6.2. Ümit ve Arada Kalmışlık: Çözüm Süreci

4.3.6.3. Kobani Olayları’nın Yansımaları

SONUÇ

EK.1. DEMOGRAFIK BILGILER

KAYNAKLAR