Osmanlı Devleti’nde Çok Yönlü Bir Ulema Ailesi: Hocazâdeler

Çalışmamız Hocazâde ailesini, başlangıcından (XV. yüzyıl) XVII. yüzyılın

sonuna kadar muhtelif veçheleriyle ele almaktadır. Bu süreçte üç hanedan dolaşıp

altı şeyhülislam ve çok sayıda kadıasker ve müderris yetiştiren ailenin tarihî

serüveni; siyasî, ictimaî, dinî ve ilmî yönleriyle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Dört bölüm olarak tasarlanan tezin birinci bölümünde Hocazâde ailesi efradının

doğumları, tahsil hayatları, kariyer yolları, evlilikleri ve şahsiyetlerine dair bilgiler

verilmektedir. İkinci bölümde, ailenin dönemin siyaseti ve olayları içerisindeki

rollerine dair bilgilerin yanı sıra başta sultan ve sadrazamlar olmak üzere devrin

siyasîleriyle münasebetlerine değinilmiş, üçüncü bölümde ise ailenin ilmî ciheti

ele alınmaya çalışılmıştır. Kaleme aldıkları eserler, sahip oldukları ilmî hususiyetler

ve fikrî yapıları, mensup oldukları ilmî gelenek, etkilendikleri ve etkiledikleri,

talebeleri ve destekledikleri kişi ve gruplar ortaya konulmuş, bunun yanı sıra

irtibat ve etkileşim içerisinde bulundukları ulemanın kimler olduğu, devrin dinî

ve ilmî cereyanlarına tepkileri gibi hususlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunu

yaparken hem kendi yazdıkları hem de dönemin eserlerinden faydalanılmıştır.

Yine bu bölümde ailenin ilmiye içerisindeki ayrıcalıklı konumuna değinilmiştir.

Dördüncü ve son bölümde ise ailenin sahip olduğu vakıf ve mülkler araştırılmış,

faaliyet gösterdikleri alanlara işaret edilmiştir. Ailenin XVII. yüzyıldan

sonra da devam ettiği, şeyhülislam, kadı, müderris ve ilim adamları çıkarsa da

önceki yüzyıllar kadar ön planda olmadıkları tespit edilmiştir. Bu sebeple araştırmanın

zamansal sınırı olarak XVII. yüzyılın sonu, anlamlı bir nokta olarak

değerlendirilmiştir.

GİRİŞ

1. Tezin Usûlü ve Kaynakları
2. Osmanlı’da İlmi Geleneğin Oluşumu
3. Osmanlı Devleti’nde Önde Gelen Ulema Aileleri

BÖLÜM 1 HOCAZÂDE AİLESİNE BİYOGRAFİK BAKIŞ

1.1. Ailenin Kökeni

1.2. Hoca Sâdeddin Efendi

1.3. Hocazâde Mehmed Efendi

1.4. Hocazâde Esad Efendi

1.5. Bahâî Mehmed Efendi

1.6. Ebûsaid Mehmed Efendi

1.7. Ebûsaidzâde Feyzullah Efendi

1.8. Ailenin Diğer Üyeleri

1.8.1. Hocazâde Sâdeddin Efendi’nin Çocukları

1.8.2. Hocazâde Mehmed Efendi’nin Çocukları

1.8.3. Hocazâde Esad Efendi’nin Çocukları

1.8.4. Bahâî Mehmed Efendi’nin Çocukları

1.8.5. Ebûsaid Mehmed Efendi’nin Çocukları

1.8.6. Ebûsaidzâde Feyzullah Efendi’nin Çocukları

1.8.7. Fatma Ânî

1.8.8. Osman Paşa

1.9. Ailedeki Evlilikler

BÖLÜM 2 AİLENİN SİYASİ HAYATTAKİ ROLÜ/ÖNEMİ VE

SİYASİLERLE MÜNASEBETLERİ

2.1. Hoca Sâdeddin Efendi Öncesi

2.2. Hoca Sâdeddin Efendi

2.3. Hocazâde Mehmed Efendi

2.4. Hocazâde Esad Efendi

2.5. Bahâî Mehmed Efendi

2.6. Ebûsaid Mehmed Efendi

2.7. Ebûsaidzâde Feyzullah Efendi

2.8. Abdülaziz Efendi

BÖLÜM 3 HOCAZÂDE AİLESİNİN İLMİ YÖNÜ VE DÖNEMİN

ULEMASIYLA İLİŞKİLERİ

3.1. Hoca Sâdeddin Efendi

3.1.1. İlmi Yönü

3.1.2. Eserleri

3.1.2.1. Tacü’t-Tevârîh

3.1.2.2. Münşeat

3.1.2.3. Risâletü’ş-Şemâiliyye

3.1.2.4. Kaside-i Sa’di fi’l-Akaid

3.1.2.5. Beyzaviye Haşiyesi

3.1.2.6. Mirʾâtü’l-Edvâr ve Mirkatü’l-Ahbâr

3.1.2.7. Abdülkerîm el-Kuşeyrî’nin er-Risâlesi

3.1.2.8. Behcetü’l-Esrâr

3.1.2.9. Ûşî’nin el-Emâlî

3.1.3. Fetvaları

3.1.4. Şairliği ve Şiirlerinden Örnekler

3.1.5. Hoca Sâdeddin Efendi’in Talebeleri

3.2. Hocazâde Mehmed Efendi

3.2.1. İlmi Yönü

3.2.2. Eserleri

3.2.2.1. İbtihacü’t-Tevârîh

3.2.3. Fetvaları

3.2.4. Hocazâde Mehmed Efendi’nin Talebeleri

3.3. Hocazâde Esad Efendi

3.3.1. İlmi Yönü

3.3.2. Eserleri

3.3.2.1. Divan

3.3.2.2. Gül-i Handân

3.3.2.3. Kasîde-i Bürde Tahmisi

3.3.2.4. Fezâil-i Cum’a Tercümesi

3.3.2.5. Şemâil Tercümesi

3.3.3. Fetvalar

3.3.4. Hocazâde Esad Efendi’nin Talebeleri

3.4. Bahâî Mehmed Efendi

3.4.1. İlmi Yönü

3.4.2. Edebi Yönü ve Divanı

3.4.3. Tasavvufi Yönü

3.4.4. Fetvâları

3.4.5. Bahâî Mehmed Efendi’nin Talebeleri

3.5. Ebûsaid Mehmed Efendi

3.5.1. İlmi Yönü

3.5.2. Ebûsaid Mehmed Efendi’nin Talebeleri

3.6. Ebûsaidzâde Feyzullah Efendi

3.6.1. İlmi Yönü

3.6.2. Ebûsaidzâde Feyzullah Efendi’nin Talebeleri

3.7. Hocazâde Abdülaziz Efendi

3.7.1. İlmi Yönü

3.7.2. Eserleri

3.7.2.1. Ahlak-ı Muhsinî (Ahlâk-ı Ahmedî) Tercümesi

3.7.2.2. Miftâhu’s-Sa’âde fî Kavâ‘idi’s-Siyâde Tercümesi

3.7.2.3. Gül-i Sad-Berg Tercümesi

3.8. Safveti Mehmed Efendi

3.8.1. İlmi Yönü ve Divançesi

3.9. Hocazâde Ailesinin Dönemin Ulema ve Üdebasıyla Münasebetleri

3.9.1. Bostanzâde Mehmed Efendi (ö.1598)

3.9.2. Gelibolulu Âlî Mustafa Efendi (ö.1600)

3.9.3. Kınalızâde Hasan Çelebi (ö.1604)

3.9.4. Seyyid Lokman (ö.1601)

3.9.5. Tâlikîzâde Mehmed Subhî (ö.1606? )

3.9.6. Takıyyüddin b.Abdülkâdir (ö.1601)

3.9.7. Takıyyüddin Er-Râşid (ö.1585)

3.9.8. Tevfîk b.Mehmed (ö.1601)

3.9.9. Şair Bâkî (ö.1600)

3.9.10. Aziz Mahmud Hüdâyî (ö.1628)

3.9.11. Mutahhar Efendi (ö. 1625)

3.9.12. Okçuzâde Mehmed Şâhî (ö.1630)

3.9.13. Şair Nef’î (ö. 1635)

3.9.14. Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi (ö.1658)

3.10. Ailenin İlmiye İçindeki Ayrıcalıklı Konumu

4. BÖLÜM HOCAZÂDE AİLESİNİN VAKIF VE MÜLKLERİ

4.1. Vakıflar

4.2. Mülkler

SONUÇ